Breda bevrijd?

Al op 4 september 1944 meldde Radio Oranje dat Breda bevrijd zou zijn. Het bleek echter niet om Breda te gaan maar om een café in de buurt van Baarle Nassau dat ‘de Stad Breda’ heette. Door brandstofgebrek en verschil van inzicht tussen de generaals Eisenhower en Montgomery duurde het nog een paar weken voor de bevrijders echt bij Breda waren.
De Duitsers maakten gebruik van dit oponthoud. Ze versterkten hun verdediging, vooral in de dorpen rondom Breda.

Op 29 oktober 1944 konden de Bredanaars eindelijk hun bevrijders binnenhalen.

Foto: Dio Rovers / coll. Stadsarchief Breda

1e Poolse Pantserdivisie

Die bevrijders waren de strijders van de 1e Poolse Pantserdivisie, in 1942 in Engeland opgericht. Deze bestond uit Poolse militairen die zich daar, gevlucht uit hun eigen land, na veel omzwervingen vanuit de hele wereld meldden. Hun onderdeel werd aangevoerd door generaal Stanislaw Maczek. Via Frankrijk, België en Nederland wilde Maczek optrekken naar Warschau om ook Polen te bevrijden. Het devies was dan ook ‘Voor uw en onze vrijheid’.

Dankzij een geniale omsingelingstactiek van de Polen, hun opzet om de stad te sparen en krachtig en snel door te zetten, is Breda grotendeels bewaard gebleven.

Foto: L.L. van Reijen / coll. Stadsarchief

 

 

Je start de wandeling in het Park Valkenberg, bij het beeld van De Vlucht. (Onderaan deze pagina vind je een kaart met de locaties van deze route)

De Vlucht

12 mei 1940. Breda dreigt tussen de Duitse en Franse linies te geraken. Het gerucht gaat dat de Duitsers Breda gaan bombarderen. Breda krijgt één dag de tijd om zijn inwoners te evacueren.
Vijftigduizend mensen moeten de stad te verlaten. Ze vluchten massaal. Op de fiets, te voet en met kinderwagens. Een lange stoet trekt naar het zuiden. Bij beschietingen door de Duitsers en een bombardement op een school in Sint Niklaas komen meer dan honderd personen om het leven.
Als blijkt dat het vals alarm is geweest, kan iedereen weer snel naar huis terug. Maar de communicatie is gebrekkig en sommige groepen zijn maanden lang en tot diep in Frankrijk op de vlucht.

Een monument ter nagedachtenis van de Vlucht van Breda staat in het Valkenberg. Het is gemaakt door Hein Koreman. Hier vindt jaarlijks op 4 mei de dodenherdenking plaats.

Vanuit het park loop je naar de Grote Markt. Halverwege de Markt, bij de bomen, staat het standbeeld van Judith

Judith

Het beeld van Judith is geplaatst om de Bredase gevallenen van WO II te herdenken. Maker Niel Steenbergen had zelf graag David gemaakt: een kleine man die met list het brute geweld van de reus overwon. Vooral in katholieke kring ging de voorkeur naar Judith: een joodse vrouw die volgens het bijbelverhaal het kwaad overwon met een list.  

In plaats van in brons werd het beeld in steen uitgevoerd. Brons bleek niet haalbaar met de 38.600 gulden die Bredase bevolking bij elkaar had gebracht. De steen voor het beeld haalde de beeldhouwer zelf uit een steengroeve bij Brussel.
De dierenkoppen bovenaan het beeld staan voor menselijke hoofddeugden. Op de sokkel staan diverse toepasselijke teksten zoals ‘Leven van Vrijheid beroofd is leven in verzet’ en ‘Hun wil was wet, hun wet was dood’. Het beeld werd in 1952 op de Grote Markt geplaatst.

Je loopt voorbij Judith naar het eind van de Markt en gaat rechtsaf de Ridderstraat in. Aan het eind van de Ridderstraat ga je naar links en je loopt door tot voorbij de verkeerslichten. Ca. 100 meter verder staat aan de linkerkant de St. Joostkapel.

St. Joostkapel

De St. Joostkapel (1436), midden in de drukke Ginnekenstraat, stond vroeger buiten de stadsmuren en werd bezocht door pestlijders. Na de Beeldenstorm werd het gebouw o.a. pakhuis, gevangenis voor militairen, schermschool en woning met stal.

In 1947 wijdde Mgr. Hopmans de kapel opnieuw en loste zo de belofte in aan Maria dat er een Mariakapel zou komen als Breda de oorlog zonder grote rampen zou doorstaan. De gerestaureerde kapel is in de volksmond altijd de St. Joostkapel gebleven.  

De gebrandschilderde ramen zijn gemaakt door Gisèle van Waterschoot-van der Gracht. De voorstellingen zijn gewijd aan Maria, haar bescherming van de stad en de bevrijding door de Polen.

Je volgt de Ginnekenstraat tot het einde en slaat linksaf naar het Van Coothplein. Vervolgens ga je aan het eind van het Van Coothplein rechts naar de Vierwindenstraat. Als je aan het eind van de Vierwindenstraat bij de verkeerslichten de brug bent overgestoken, is het nog maar een klein stukje naar het Wilhelminapark. Rechts van de weg zie je op een pilaar het monument ‘De Adelaars’

Monument ‘De Adelaars’

Het bronzen monument ‘De Adelaars’ in het Wilhelminapark is een herinnering aan de eerste Poolse pantserdivisie, de bevrijders van Breda. Twee adelaars in gevecht op een wereldbol. Zowel in het Duitse als het Poolse wapen komt een adelaar voor. Op het monument weet de Poolse adelaar de Duitse te onderwerpen. De wereldbol slaat op de grote schaal waarop de oorlog werd gevoerd.
Op het monument staat geschreven: ‘Dank aan onze Poolse bevrijders – 29 oktober 1944’

Het monument was een opdracht van het comité ‘Breda eert zijn gevallenen’. Burgemeester Claudius Prinsen en generaal Maczek onthulden het in oktober 1949.

Het monument is gemaakt door de kunstenaar Bon Ingenhousz. Er liggen bijna altijd bloemen in de Poolse kleuren rood en wit bij.

Aan de overkant van de straat, op de hoek van de Paul Windhausenweg, staat de ‘Poolse’ Tank.

‘Poolse’ tank

Het verhaal dat dit een door de Polen buitgemaakte Duitse tank is, klopt niet. De tank was een proefmodel en is nooit aan het front gebruikt. Hij stond op het proefterrein van de fa. Krupp in het Duitse Meppen waar de Polen als bezettingstroepen gelegerd waren. Onder escorte van Poolse motorrijders is de tank naar Breda gebracht en op 29 oktober 1945 aangeboden aan de stad.

Na de onthulling van het monument ‘De Adelaars’ verdween de tank naar een kazerneterrein. Poolse oud strijders waren het daarmee niet eens. De tank werd opgeknapt, in de originele camouflagekleuren gespoten en in het Wilhelminapark opgesteld.

Op een plaquette is te lezen: ‘Dit geschenk van de Polen wordt in de hoede van het publiek aanbevolen.’

Je loopt de Paul Windhausenweg in.

Paul Windhausenweg

Paul Windhausen, tekenleraar aan het OLV lyceum, leidde een verzetsgroep die op landgoed De Vloeiweide een radiopost onderhield. De groep zat in de boswachterswoning van de familie Neefs. Drie weken voor het einde van de oorlog werd de woning door de Duitsers overvallen. Toen Windhausen naar buiten ging om vrije aftocht voor mevrouw Neefs en de kinderen te vragen, werd hij doodgeschoten. De Duitsers staken het huis in brand en moeder Neefs en drie van de acht kinderen kwamen om.
Bij de actie sneuvelden zeven verzetsmensen en vijf Duitse militairen. Acht overlevende verzetsmensen werden de volgende dag op de Ginnekense schiethei terechtgesteld.

Windhausen kreeg postuum de ‘Bronzen Leeuw’ en in mei 1945 werd de Verlengde Koninginnestraat omgedoopt tot Paul Windhausenweg.

Aan het einde van het park ligt, een klein stukje naar links, de Herdenkingssteen Wilhelminapark.

Herinneringssteen Wilhelminapark

Dit monument is een eerbetoon aan de 118 joden die tijdens de Tweede Wereldoorlog uit Breda zijn weggevoerd. Het gedenkteken is er gekomen dankzij Louis Peeters. Hij was zelf geen jood.

Het staat er sinds 2011. Het gedicht op de steen is van Pien Storm-Van Leeuwen.

De steen is jaarlijks onderdeel van de herdenking van de Kristallnacht van 9 november 1938. Toen werden in heel Duitsland Joodse bezittingen, synagogen, begraafplaatsen etc. vernield en in brand gestoken.

Stolpersteine
Bij veel woonhuizen in Europa van waaruit tijdens WO II joden zijn weggevoerd, zijn zogenaamde 'Stolpersteine' geplaatst. Ook in Breda ligt er aan aantal. Deze zijn niet in deze route opgenomen. De adressen vind je hier.

Je loopt terug naar de Paul Windhausenweg. Sla dan linksaf de Cavaleriestraat in. Aan het einde steek je de Lovensdijkstraat over en ziet dan voor je de Poolse Kapel.

Poolse Kapel

De Poolse Kapel staat op een groot veld op de hoek van de Claudius Prinsenlaan en de Wilhelminasingel. Als dank voor de bevrijding in 1944, schonk Breda in 1954 deze kapel aan de Poolse gemeenschap. De afbeelding in de kapel is de Poolse Madonna, gebaseerd op de Icoon van Onze Lieve Vrouw van Częstochowa.

Het ontwerp is van het architectenbureau Siebers en Van Dael. De zandstenen lijst is van beeldhouwer Frans Verhaak. De Madonna is van kunstenaar Jan Gladinnes. De afbeelding is opgebouwd uit mozaïek tegeltjes en ingelegd met edelstenen en bladgoud.

Als je met je rug naar de kapel het veld over loopt en je steekt bij de verkeerslichten de Claudius Prinsenlaan over, kom je bij het monument Pamiec.

Pamiec - Herinnering

Bij de viering van 75 jaar bevrijding in oktober 2019, kreeg Breda van de Poolse stad Wroclaw een herinnineringskunstwerk, gemaakt door Tomasz Tomaszewski, een beeldhouwer uit die stad. Het kunstwerk heeft de naam 'Pamiec', dat staat voor 'Herinnering'. Het verbeeldt het achtergebleven spoor van een Poolse Tank. Het kunstwerk wordt gevormd door uit steen gehakte 'sporen'. Het is aangebracht op een bestaande pad op de hoek van de Claudius Prinsenlaan en de Wilhelminasingel. Als voetganger kun je gewoon over het kunstwerk heen lopen.

 

 

(met dank aan Lieselot van Bel)

De Bevrijdingswandeling op de kaart